قرآن و ظهور حضرت مهدی (عج)

با مراجعه به قرآن کریم به وجود آیات بسیاری پی می بریم که به موضوع

مهدویت و ظهورمنجی در آخرالزمان اشاره دارد.اینک به بررسی برخی از آنها

می پردازیم.

آیه ی اول

وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آَمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا

اسْتَخْلَفَ الَّذِینَمِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ

خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا وَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ

الْفَاسِقُونَ»نور/55

در این آیه به سه چیز وعده داده شده است:

• استخلاف در زمین
• تمکین در زمین
• تبدیل خوف به امن

لازم به ذکر است که در بیان مراد و مقصود الفاظ و آیات و شأن نزول آنها، تنها آن قسمت

که مربوط به ظهور است را بیان میکنیم.

و اما معنای«استخلاف» راغب در مفردات می گوید در خلافت نیابت از غیر است به جهت

غیبت یا مرگ و یا عجز کسی که نایب او شده و یا به جهت شرف او.و بر اساس همین

معنای آخر است که گفته می شود«خداوند اولیایی در زمین به عنوان خلیفه خود قرار

داده است.»

مراد و مقصود«استخلاف» این است که خداوند مومنین و صالحان را بر زمین مسلط می

سازد و زمین را برایشان به ار ث میگذارد-مانند آیه 128اعراف-در این صورت مراد از«الذین

من قبلهم»مومنین از امت های گذشته خواهد بود که خداوند،کفار و منافقین انها را نابود

کرده و مومنین خالص را نجات داد مثل قوم نوح و حضرت داوود و قوم بنی اسرائیل و هود و

صالح و شعیب.(ابراهیم-14)

معنای تمکین

تمکین هرچیز یعنی برقرار کردن آن در مکان است به منظور ثبات و اضطراب ناپذیری آن به

گونه ای که هیچ مانعی از اثر آن جلوگیری نکند. تمکین دین یعنی خداوند دین را در

جامعه مورد عمل مردم قرار دهد و اسلام را بر همه ی ادیان غلبه سازد و دین مورد

رضایت همان دین اسلام است. مقصود از کلمه ی أرض ;این کلمه با الف و لام آمده که

ظهور در استغراق دارد و بر اساس تفسیر آلوسی و قرطبی،شامل کل کره ی زمین می

باشد. تبدیل خوف به امنیت کامل; اشاره به آینده ی درخشانی است که حکومت عدل

جهانی ظهور یافته و سلطه ی مومنین تمام زمین را فرا می گیرد. مطابق برخی تفاسیر

این آیه مربوط به زمان ظهور حضرت مهدی و عصر حکومت جهانی اوست.دلیل این

تفسیر علاوه بر مواردی که در معنای کلمات ذکر شده،برخی احادیث می باشد مانند:

پیامبر اکرم(ص)فرمودند:

«در آن روز بر روی زمین خانه ای نیست جز آنکه خداوند کلمه ی اسلام را در ان وارد

خواهد کرد.»

 از امام سجاد(ع)نیز نقل شده:«آیه در شأن حضرت قائم است.»

امام صادق(ع)نیز فرمودند:«آیه در مورد قائم و اصحاب اوست.»

آیه ی دوم

«هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی‏ وَدینِ الْحَقّ‏ِ لِیظْهِرَهُ عَلَی¬الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْکَرِهَ

الْمُشْرِکُون»توبه/33

«او کسی است که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه ی آئین ها

غالب گرداندهرچند مشرکان کراهت داشته باشند.»مقصود از هدایت در

کلمه ی«بالهدی» هدایت الهی است که رسول خود را با آن مبعوث کرده.و مقصود از

«دین حق» همان دین اسلام است. ضمیر«ه»در «لیظهره» برمی گردد به

• رسول خدا

• دین حق«قول ارجح بنا به

                             به دین حق نزدیکتر است تا رسول

                           باید بین غالب و مغلوب مناسبت باشدهمه ادیان غیر اسلام=مغلوب دین حق=غالب

تطبیق آیه بر عصر ظهور

بدین سبب است که تنها در آن زمان است که همه وارد دین اسلام شده و تحت سلطه

ی اسلام قرار خواهند گرفت. برخی معنای آیه را عام دانسته که دارای مصادیق مختلفی

است.و کامل ترین مصداق آن،عصر ظهور مهدی است،بنا به روایات بسیاری که در این

باب وارد شده. سدّی و عکرمه گفته اند«آیه مربوط به زمان خروج مهدی است که در آن

زمان هیچ کس باقی نمی ماند جز آنکه داخل در اسلام شود.»

از فخر رازی،طبرسی،سیوطی،سعیدبن جبیر و مجاهد نیز روایاتی با همین مضمون رسیده است.

ابوبصیر از امام صادق در تفسیر آیه ی فوق نقل کرده که فرمود:«به خدا سوگند،تأویل آیه

هنوز تحقق نیافته و نخواهد یافت تا آنکه قائم خروج کند و هنگامی که خروج کرد کافر به

خدای عظیم در روی زمین باقی تمی ماند.

محمد بن مسلم می گوید از امام باقرشنیدم که فرموده قائم از ماست که منصور به رعب

و موید به نصرت است.زمین برای او جمع می شود.خداوند به وسیله او دین خود را بر

همه ادیان غالب می گردد. اگر چه مشرکین کراهت داشته باشند.در زمین جای ویرانی

باقی نمی ماند جز آنکه آباد گردد.روح الله عیسی بن مریم فرود می آید و پشت سر او

نماز خواهد گزارد.

آیه سوم

و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون

ما در زبور بعد از ذکر نوشتیم که بندگان صالح من وارث زمین خواهند شد

 بین احتمالاتی که در بیان مقصود زبور و ذکر داده شده احتمال ارجح آن است که منظور

از زبور: زبور داوود و مراد از ذکر: تورات موسی است.

• زیرا اولا:لفظ "من بعد""حقیقتی ست که زبور بعد از تورات نازل شده.

• ثانیا: کتاب داوود به نام زبور و کتاب موسی به نام تورات بوده است.

 در زبور 37 جمله 9-11 می خوانیم:

زیرا که شریران منقطع می شوند ولی متوکلان به خداوند وارث زمین خواهند شد.و حال

آنکه اندک است که شریر نیست می شود،هر چند مکانش را استفسار نمایی ناپدید

خواهد شد. اما متواضعان وارث زمین شده و از کثرت سلامتی متلذذ خواهند گشت. و در

جمله 29 می خوانیم: صالحان وارث زمین خواهند شد و در آن تا ابد ساکن خواهند

گشت.

انطباق آیه بر عصر ظهور:

•   تفسیر مفسرین شیعه و سنی دلالت بر این دارد بندگان صالح خداوند در

آخرالزمان ارث خواهند برد. به عنوان مثال ابن کثیر می گوید«خداون بر این آیه شریفه

بشارت می دهد بر بندگان صالح خود که در دنیا و آخرت آنان را سعادتمند کرده و آنان را

وارث زمین و بهشت گرداند.» و روایت دیگر...

•   اطلاق آیه شامل تمام زمین و تمام صالحان است.

•  نیز روایاتی که در ذیل این آیه نقل شده،مانند: امام باقر فرمود:«مقصود عبادی

الصالحون، اصحاب مهدی در آخر الزمان هستند.»

آیه چهارم

«وَنُریدُ أنْ نَمُنّ عَلَی الّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الارْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أئمًّْة وَنَجْعَلَهُمُ

الْوارِثینَ»(قصص-5)

منت در لغت به معنای نعمت سنگین است. زیرا من در اصل به معنای سنگینی است.

مستضعف از ماده ضعف خلاف قوت است. و مستضعف کسی ست که ضعیف شمرده

شده است.

تعیین مصداق آیه: بر اساس روایات مفسرین شیعه وسنی، شان نزول آیه آیه مربوط به

قوم «بنی اسرائیل» است.زیرا آنان بعد از استضعاف،بر فرعونیان پیروز شدند.ولی حقیقت

امر، قانون کلی و اراده و مشیت همیشگی خداوند نسبت به مستضعفینتا روز قیامت

است. و نمونه آن پیروزی بنی اسرائیل و زوال فرعونیان، حکومت پیامبر اسلام بعد از

ظهور اسلام و مصداق کامل آن در عصر ظهور مهدی «عج» خواهد بود.

امام صادق (ع)فرمود:این آیه مخصوص به صاحب امری است که در آخرالزمان ظهور کرده و

جباران و فرعونیان را نابود خواهد کرد. و شرق و غرب زمین را مالک می شود. پس زمین

را پر از عدل و داد می کند همان گونه که از ظلم پر شده است.

آیه پنجم

یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتىِ اللَّهُ بِقَوْمٍ یحُِبهُُّمْ وَ یحُِبُّونَهُ

أَذِلَّةٍعَلىَ الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلىَ الْکَافِرِینَ یجَُاهِدُونَ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَا یخََافُونَ

لَوْمَةَ لَائمٍ ذَالِکَفَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیم‏ .المائده / 54 .

ای کسانی که ایمان آورده اید هر کس از شما از آیین خود بازگردد {به خدا زیانی نمی

رسد} خداوند جمعیتی را می آورد که آنها را دوست دارد و آنان نیز او را دوست دارند.در

برابر مومنان متواضع و در برابر کافران سرسخت ونیرومند هستند. در راه خدا جهاد می

کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند، این فضل خداست،که به هرکس

بخواهد {و شایسته ببیند} می دهدو فضل خدا وسیع و خداوند داناست.

آیه فوق اشاره به قانون استبدال دارد، استبدال قرار دادن شیء به جای شیء دیگر است

و در اصطلاح تبدیل جامعه ای به جامعه ی دیگر است.

عواملی که یک جامعه را به جامعه ی دیگر تبدیل می کند

•   طرد خلیفه بحق که منصوب از جانب خداست. 

•  کوتاهی در جهاد

• سهل انگاری در تطبیق دین در جامعه

ابعاد تربیتی قانون استبدال:

1-بعد سلبی:

بیان عقوبت جامعه ای که قرار است به جامعه ی دیگر تبدیل شود. شاهد مثال(توبه-39)

است که در این آیه خداوند کسانی را که جهاد نمی کنند تهدید می کند که آنان را به

جامعه ای دیگر تبدیل کرده و افراد دیگری را جایگزین آنان می کند.

2- بعد ایجابی:

تکریم جامعه جایگزین (مائده-54) خداوند جمعیتی را می آورد که آنها را دوست دارد و

آنان نیز او را دوست دارند.

اوصاف ایجابی مجتمع جایگزین در آخرالزمان بر اساس آیه: 

1-تمسک مجتمع جایگزین به ولایت الهی(اذله علی المومنین اعزه علی الکافرین).

2-التزام به عمل جهادی در مقابل دشمن (یجَُاهِدُونَ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَا یخََافُونَ لَوْمَةَ لَائمٍ

3- تمسک به اصول دین و شریعت (یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتىِ

اللَّهُ بِقَوْمٍ یحُِبهُُّمْ وَ یحُِبُّونَهُ).

آیه ششم:

"وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهفَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ

بَصِیرٌ" با آنان پیکار کنند تا فتنه برچیده شود و دین همهمخصوص خدا باشد و اگر آنها

خودداری کنند خدا به آنچه انجام می دهند آگاه است.(انفال-39)

همین مضمون در آیه 193 بقره نیز تکرار شده.

فتنه: هر چیزی که موجب اختلال یا اضطراب شود و غالب مفسرین مقصود از فتنه را در

اینجا شرک دانسته اند. مقصود از "قاتلوهم" دراینجا جنگ ابتدائی است نه دفاعی،زیرا:

• 1- سیاق آیه بر این معنا دلالت دارد. و یکونالدین کله لله.

•  2- پیامبر فرمود:من مامورم بجنگم تا هر کس لا اله الا الله بگوید.

تاویل آیه بر زمان امام مهدی (عج)

•   آیه دلالت بر این امر دارد که کفر و شرک (فتنه) باید برچیده شود و هیچ مشرکی

بر زمین باقی نماند جز اینکه در دین اسلام داخل شود.و این امر در زمان حضرت مهدی

اتفاق خواهد افتاد.

•   آیات دیگر چون آیه 33 توبه مؤید همین امر است.«او کسی است که رسولش را

با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه آیین ها پیروز گرداند هر چند مشرکان کراهت

داشته باشند.»

آیه هفتم:

الذین ان مکناهم فی الارض اقامو الصلوه و اتو الزکوه و امرو بالمعروف و نهوا

عن المنکر ولله عاقبه الامور.

یاران خدا کسانی هستند که هر گاه در زمین به آنها قدرتی بخشیدیم نماز را بر پا می

دارند و زکات را ادا کرده و امر به معروف و نهی از منکر می کنند و پایان همه کارها از ان

خداست.

تمکین:

فراهم ساختن وسایل و ابزار کار.

تمکین در زمین :یاری رساندن مسلمانان بردشمنانشان.

با وجود مصادیقی که برای این آیه وجود دارد اما مصداق کامل و اتم آن عصرظهور حضر ت

مهدی(عج) است.

ابی الجارود از امام باقر در تفسیر آیه فوق نقل می کند "این آیه در شان آل محمد و

مهدی و اصحاب اوست.خداوند آنان را صاحبان مشرق های زمین و مغرب های آن قرار

خواهد داد دین را ظاهر کرده و توسط او و اصحابش خداوند عزوجل بدعت ها و باطل ها را

از بین می برد آنگونه که تبه کاران حق را نابود کرده بودند تا جایی که اثری از ظلم دیده

نشود و امر به معروف نهی از منکر می کنند.

آیه هشتم:

فَهَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاء أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءتْهُمْ

ذِکْرَاهُمْ

آیاجز این انتظار دارند که قیامت ناگهانی بر پا می شود،پس نشانه های آن آمده

است،اماهنگامی که بیاید تذکر آنها سودی نخواهد داشت.(محمد-18)

اشراط:جمع شرط به معنای علامت است .

اشراط الساعه:علائم قیامت است.

برخی از مفسرین شیعه و اهل سنت در ذیل آیه فوق روایات مهدویت را ذکر کرده اندزیرا

تحقق ظهور مهدی از علائم مهم برپائی قیامت است. امام حسن (ع) از حضرت علی(ع)

و وی از رسول خدا نقل کرده:«قیامت برا نمی شود تا آنکه قائم بر حق قیام کند و این

زمانی است که خداوند عزوجل اذن دهد.هرکس او را متابعت کند نجات یافته و هرکس از

او تخلف نماید هلاک شده است.»

آیه نهم

"وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنَّ بِهَا وَاتَّبِعُونِ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ"(زخرف/61)

اوسبب آگاهی درروزقیامت است .هرگزدرآن تردیدی نیست وازمن پیروی کنید که این راه

مستقیم است .

ضمیر(ه)درانه دو مرجع می تواند داشته باشد :

• قرآن باسیاق آیه سازگاری ندارد . 

• حضرت عیسی این احتمال صحیح تر است به دو دلیل :

1.درآیات قبل وبعد سخن ازحضرت عیسی علیه السلام است ومعنی آیه چنین

خواهدشد؛ نزول حضرت عیسی ازآسمان به زمین که درعصرظهور حضرت مهدی است

علمی است که به وسیله ی آن آمدن قیامت معلوم می شود زیرانزول اوازاشراط وعلائم

قیامت است .

2.این احتمال با قرائت دیگرنیز تأئید می شود؛وانّه لعلمٌ للساعةنزول حضرت عیسی

ازعلامت قیامت است . وحال آنکه روایات زیادی دال بر نزول عیسی درزمان حضرت مهدی

است .

به عنوان مثال رسول خدا فرمود؛((چگونه است حال شما هنگامی که فرزند مریم درمیان

شما نازل شود درحالی که امام شمادرمیان شماست .))

آیه ی دهم

ولو تری اذ فَزِعوا فلا فَوتَ و اُخِذُوا مِن مکانٍ قریبٍ.سباء/51

اگرببینی هنگامی که فریادشان بلند می شود .اما نمی توانند ازچنگال عذاب الهی

بگریزند وآنهاراازمکان نزدیک می گیرند

. فزع:انقباض ونفرتی است که از چیزی خوفناک برانسان عارض می شود

2. مفسرین درتفسیرآیه بردودسته اند :

• عده ای آیه رامبوط به لشکر سفیانی که درآخرالزمان وقبل از ظهور مهدی درمکه

ومدینه درسرزمینی به نام بیداء فرود می آید،می دانند

• بعضی فزعرا عذاب دنیا می دانند.

ابن عباس نیز در تفسیر آیه فوق مقصود به آن را لشکر سفیانی می داند ابوخالد کابلی

از امام باقر نقل می کند:

هنگامی که قائم به حجرالاسود تکیه داده است ؛هنگامی که به سرزمین بیداء می

رسد ،لشکر سفیانی به سوی او حرکت می کند و خداوند به به زمین امر میکند ، پس

زیر پاهایشان گرفته شود و در زمین فرود می روند و این است قول خداوند.